Skilnad mellom versjonar av «Ljodlæra»

Frå Mållekken
Hopp til navigering Hopp til søk
Line 89: Line 89:
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray;" |
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray;" |
|- align=center
|- align=center
! style="background:#f2f2f2; border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" | [[Sidelagt gnikeljod]]
! style="background:#f2f2f2; border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" | [[Gnikeljod|Sidelagt gnikeljod]]
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" |
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" |
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" |  
| colspan="2" style="border-bottom:1px solid darkgray; border-right:1px solid darkgray;" |  

Versjonen frå 25. mai 2009 kl. 14:27

Ljodlæra åt eit mål tek fyre seg korleis ljodi i målet vert uttala (fonetikk) og kva verkan dei hev (fonologi eller fonemikk). Med i dette bilætet høyrer au tyngd og tone.

Dessutan tek den sogelege ljodlæra fyre seg korleis ljodi hev skift gjenom tidene.

Høgnorsk ljodlæra

Dagnært høgnorskt talemål byggjer på ljodi i dei nedervde norske målføri og vert difor frambore på ulik vis alt etter landslùten talaren er frå eller soknar til.

Sjølvljod

Medljod

Tvilippe- Tannlippe- Tann- Attbjugt Himne- Bakgoms- Uv- Barke-
Naseljod m (ɱ) n ɳ ɲ ŋ
Stengeljod p
(pʰ)
b t
(tʰ)
d ʈ
(ʈʰ)
ɖ k
(kʰ)
g (ʔ)
Loseljod ɟʝ
Gnikeljod
(kvisleljod)
f s ð ʃ ç ʝ h (ɦ)
Næmeljod
(sidelagt)
ʋ
 
 
l
 
ɭ
j
ʎ
ɣ
 
ʁ
 
Sidelagt gnikeljod ɬ
Rulleljod
Slagljod
r
ɾ
 
ɽ
Tavla: Medljod i norskt mål. Austlege ljod i raudt, vestlege i grønt, nordlege i blått. Avbrigdeljod i (klomber). Målførelege eller alderdomlege ljod i grått.

Samlæte

Når tvo eller fleire medljod fylgjer etter einannan, innan eitt ord eller ordemillom, kann dei brigdast til eitt ljod etter faste mynster. I norsk gjeld dette serleg for ljodsamband med slagljodi [ɾ] og [ɽ] i austnorsk, som danar ulike attbjugeljod.

[ɾ] + [n] → [ɳ]
[ɾ] + [t] → [ʈ]
[ɾ] + [d] → [ɖ]
[ɾ] + [s] → [ʃ]
[ɾ] + [l] → [ɭ]

Same samlæti gjeld med [ɽ] i staden for [ɾ]. Ved ljodburtfall i medljodgruppor med tri eller fleire medljod kann au desse samlæti ovra seg: myrkt /mʏrkt/ > [mʏʈʰ]. Slikt ljodburtfall er i større mun målføredæmt.

Eit serlegt tilfelle av samlæte ved ljodburtfall er burtfall av [ə] i ord med tvostavingstone: skulen /2skʉ:ɽen/ > [2skʉ::ɳ] der [ʉ:] vert ovlang eller skift på tvo stavingar.