Frumnorderlendsk

Frå Mållekken
Versjonen frå 28. mars 2010 kl. 21:24 av SAM (Ordskifte | tilskot) (→‎Sjølvljodane: Tok burt rangt)
Hopp til navigering Hopp til søk

Frumnorderlendsk er namnet på det norderlendske målstiget frå 200 til 500 e. Kr.; det eldste skriftlege vitnemålet um norderlendsk. Tidi etter fram til 700 kallar ein yvergangstidi (synkopetidi).

Målvald

Vitnemål

Runeinnskrifter

Gullhorn-innskrifti frå Gallehus i Slesvig (Sør-Jylland) frå 400-talet:
ek hlewagastiR holtijaR horna tawido

Kjølevik-innskrifti frå Strand i Ryfylke frå ikr. 500:
hadulaikaR ek hagustadaR hl(a)aiwido magu minino

Lånord

Formverk

Ljodverk

Stavingstyngd

Sjølvljodane

Sjølvljodane i tyngd staving
  lange stutte
fremre attare fremre attare
høg /i:/ /u:/ /i/ /u/
millomhøg /e:/ /o:/ /e/ /o/
låg /a:/ /a/


  • /o/ er ein seinare framvokster i frumnorderlendsk frå u (gjenom u) etter a-ljodbrigde. Jfr. tidleg fn. *hurna > fn. horna (Gallehus) > gn. horn.


Frumnorderlendsk hadde tri tviljodar:

  • /ai/ staina
  • /au/ laukaR
  • /eu/ (/iu/ fyre i eller o i stavingi etter)

Medljodane

Plosiv

  • p /p/
  • b /b/ og /β/
  • t /t/
  • d /d/ og /ð/
  • k /k/
  • g /g/ og /γ/

Nasal

  • n /n/
  • m /m/

Likvid

  • l /l/
  • r /r/
  • R /R/ el /z/

Frikativ

  • f /f/
  • þ /θ/
  • s /s/
  • h /h/

Aproksimant

  • j /j/
  • w /w/

b, d, g hev allofonar; plosivar i framljod og afrikatar i inn- og utljod.

Bøygjingsverk

a-stomnar
  eintal mangtal
Nom. dagaR dagōR
Gen. dagas *dagō
Dat. dagai (seinare -ē) dagumR
Akk. daga *dagan(n)
Vok. *dag dagōR

Målbrigde i frumnorderlendsk

  • 1. fg. /e:/ (el /æ:/) > fn. /a:/.

Fg. *mēkija- > fn. makija akk. av seinare gn. nom. mækir (sverd). Yvergangen frå a til æ i mækir kjem etter i-ljodbrigde. Jfr. finsk miekke og got. mēkeis (/me:ki:s/). Jfr. òg got. mēna og gn. máni.

fn. ansuR (heiden gud) > gn. áss (got. ans) Jfr. gn. áss (ås, bjelke) og ansas i finsk; gn. gás og tysk Gans; gn. ást og got. ansts og gn. unna (verb).