Boteråder mot mistak i målføringi

Barbarismar

1. skuldast i tyding skriv seg frå er låkt. Dette skyldes han alene, lyt vera Berre han kann til dette eller Det er det han som veld. Skogdauden skuldast ureiningi, bør vera ureiningi veld skogdauden.

2. einkvar/einkvan tyder ikkje kvar og ein. Det tyder ein eller annan. Skal ein målbera det andre må ein skriva kvar, kvar ein, kvar einaste eller alle.

3. i løpet av eller i laupet av er sers låkt. Her kann ein skriva mangt anna. Døme: ein gong i dag, innan året.

4. takket være heiter det på norsk-dansk. På norsk heiter det takk vere (ikkje takka vere eller takka vera). vere er notidkonjuktiv. Jfr. svensk tack vare.

5. då er ikkje årsakbindeord. Han kunde ikkje springa snøgt då han var halt, tyder at han kunde ikkje springa snøgt medan han var halt.

6. me sjåast høyrer me ofte. Dette er hypernorvagisering. Det må vera me sest, av di sjå er infinitiv.

7. lavalder på norsk-dansk skal ikkje vera lågalder på norsk, men lagalder. Det er med andre ord den lovlege alderen det er tala um, og ikkje den lågaste alderen. Jfr. lagmann, 'lagting'.

8. vidare i tyding ‘frametter’ eller ‘framhaldande’, er frå tysk (geiweiter). Her kann me setja inn fram, frametter, burtetter. Døme: i granskingi frametter, gangen fram.

9. no og då kann ikkje tyda ‘stundomtil’ i norsk (det tyder denne gongen, og den gongen). Skriv då og då, ender og då osb. Derimot er her og der rett. Ein kann òg skriva her og kvar.

10. som um (als ob?) er låkt. På norsk nyttar me berre som. Døme: Dei sprang ut som dei var kattar.

11. takka ja er ikkje godt. Skriv segja ja takk.

12. Det heiter ikkje lata som på norsk, men ‘låst (vera)’. Bøygjing: låst, læst, lest, (hev) låst.

13. i so fall er ikkje rett. Det må vera i det fall. Derimot er i so måte rett.

14. taka på ålvor er svensk. På norsk heiter det taka ålvorleg.

15. igjen: Ordet tyder ikkje att, som i bokmål, men til vederlag. Jfr. Per spelmann han bytte bort kua og fekk fela igjen. Per spelmann fekk fela til vederlag, og ikkje fela att.

16. Skriv ikkje ljoseraud, men ljosraud. Sameleîs myrkbrunt hår eller myrkt, brunt hår.

17. sjølv um er ikkje god norsk (i uttale oftast /sel(v) om/). Her finst mykje å velja millom: jamvel um, endå, for di um, alt um, um so, um vel, um enn, um endå, um og, um. Døme: «Eg kann vinna um han er aldri so kjapp.»

Bøygjing

1. Ved høvisk tiltala De skal det samsvarsbøygjast i eintal. Døme: De er velkomen (velkomi ved hokyn).

2. Bjodeformi (imperativ). Verb i kasta-klassa hev -a i bjodeform. Døme: Kasta steinen! Andre å merkja seg: seg (til segja), bøyg (til bøygja), pløg (til pløgja); former som fær herding i utljod: bitt (til binda), statt (til standa), gakk (til ganga), vitt (til vinda), stikk (til stinga), haldt (til halda), men helst spring (til springa).

3. Samsvarsbøygjing ved kvar. kvar viser til ein einskild. *kvar av deim er komne er difor gale. Det må vera kvar av deim er komen. Same gjeld når fleirtalspronomenet er unemnt - t.d. [han] skreiv [...] kor lengi kvar hadde vori lovsegjingsmann (Heimskringla). Ved ei liti nytta form kvår (dei tvo) må det derimot vera kvår av deim er komne.

4. Lagord med -s skal ikkje i ha tillegg av -e i linn bøygjing. Ikkje *det millombilse, men det millombils. Døme: Det millombils tiltaket. Ein kann òg gjera det til eit adverb og styra undan det. Døme: tiltaket millombils.

Ordfylgd

1. heller skal koma etter ikkje. Døme: Det var ikkje han som gjorde det, men det var ikkje eg heller.

2. komen heim og heimkomen. Mange trur at det fyrste er norskare enn det siste. Det er det ikkje. Ofte let det siste vænast.

3. sume av oss kann òg målberast me sume, som er noko lettare.

4. Sume skriv er det von, men det rette er utan det - er von. Døme: «Soli kjem, so me kann sitja ute, er von».

Ordfyll

1. i tilfelle vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med ved. Døme: Ved brand.

2. Ordet informasjon er ordfyll. Ofte er preposisjonen um nog. Døme: Meir um emnet kann du lesa her.

3. Ovringar som på dette umrådet og i denne samanhengen vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med eit einfelt her.

4. på slutten av er lite smidugt, og ikkje norskt. Her høver betre med eit adverb ‘sistpå’; sameleîs er ‘i byrjingi av’ noko tyngre enn ‘fyrstpå’.

Rang preposisjon

1. læ av er gale preposisjonsbruk. Det må vera læ åt. åt tyder her på grunn av. Jfr. flira åt.

2. under krigen er gale preposisjonsbruk. under kann berre ha tydingi nedanunder i norsk, og kann ikkje nyttast um tid. Skriv då heller imedan krigen stod, i krigsåri.

3. tevla mot er gale preposisjonsbruk. Skriv tevla med. Jfr. medtevlar.

4. Det heiter ikkje frå gamalt av (jfr tysk von ... ab), men frå gamalt. Sameleîs, skal ein ikkje skriva frå fyrst av, men frå fyrsten.

5. ein gong um vika. Her er preposisjonsbruket gale. Skriv ‘ein gong i vika’.

Samanblanding

1. merka og merkja vert ofte blanda. merka tyder verta var noko. Døme: eg merka at det vart kaldt. Medan merkja tyder å setja merke. Døme: Eg skal merkja meg det du sa. Difor skal det vera sermerkt, og ikkje sermerka. Det skil seg soleîs um ein skriv skilnaden er merkande (kann merka), og skilnaden er merkjande (verd å merkja seg)'.

2. utpå & ute på og ut på.ut på nyttar ein til staden, medan utpå og ute på nyttar ein på staden. Døme: Fara ut på viddone, men fara utpå (ute på) viddom (med dativ).

3. rædd for nokon og rædd nokon blandar mange. I det fyrste, viser ein umsut for nokon. I det andre, viser ein rædsla for nokon.

4. kvar og der. Når kvar er adverb, viser det til det ålmenne, medan der viser til det serskilde. Døme: Dei fekk mat, der dei var og dei fekk mat, kvar dei var. Sameleîs: Han helsa på kven (som helst) han møtte og han helsa på den (som) han møtte.

5. utetter og utyver. Ein nyttar sms med etter når det er tala um ei leid eller lina, og med yver når det er tala um eit umråde. Døme: folk sprang nedetter vegen og folk sprang nedyver jordet.

6. viste (av visa) og visste (av vita) er eit velkjent skilje. I høgnorsk hev me fleire slike. slepte (av slepa) og sleppte (av sleppa), lynte (av lyna) og lynnte (av lynna), og smelte (smelta, trans.) og smellte (av smella, trans.).

7. Det heiter ‘eit spursmål um noko’, men ikkje ‘spyrja um kva’. Det må heita ‘spyrja kva’. Same gjeld ved ‘kvifor’, ‘når’, ‘korleîs’ og ‘kor’.

8. slik og so tyder ulike ting. Ved årsak og fylgd, må ein nytta so eller soleîs, t.d.: ‘Dei gjekk på ski, so(leîs) at det gjekk raskare.’

9. ogso kann ikkje tyda ‘òg’ eller ‘méd’. ogso tyder ‘og soleîs’ og stend fyrst i setningi.

Uttale

1. Sms med -skap og tonelag. Sms med -heit eller -het hev eit anna tonelag enn sms med -dom og -leik, av di det er innlånt. Dette hev påverka tonelaget i sms med -skap, men dei skal etter retten ha same tonelag som sms med -dom og -leik. Jfr. ord som bannskap, endskap.

2. Noreg skal ha tonelag 1 og ikkje tonelag 2, som mange hev når dei segjer Norge. Svensk hev tonelag 1 i uttalen av Norge

3. Ord som ofte vert uttala rangt:

• Desse ordi skal ha trong o: ein dom (sameleîs etterfestet -dom), ei rova (hale), otta (um morgonen), totte (tykte), ein sott, ein otte (rædsla), trott(ig).
• Desse ordi skal ha open o: ein fole, ei hosa, ei kona, eit lok, ein mose (vokster), ein pose.
• Stundom er trong og opi uttala merkt i skrift når ein skal skilja ord: blòt (leggja i -), blót (offer)

4. sumar, sume og humar (krepsdyr) skal ikkje uttalast med lang og trong u, men anten med open (og oftast) stutt u, eller med open lang u. Jfr. at koma skal hava open o.

5. Leseuttalen av hjarta med lang a (*/jaːrta/) er galen. a-en skal vera stutt.

6. til knes hev stutt e som til sjøs.

Ymse

1. ganske er eit låkt me helst styrer undan. Eit godt ord er tolleg.

2. umgjevnader er berre ei låk umsetjing av omgivelser. Betre er folk kring seg. Bokmål i naturskjønne omgivelser kann då heita med væn natur.

3. i morgon den dag bør vera i morgon dag.

4. det går an. Same gjeld her som ovan. Betre er det høver, det er råd, eller berre ein kann.

5. når alt kjem til alt bør vera alt ihoplagt.

6. vera avhengig av eller avhenga av er ikkje god norsk. Her hev me ulikt å velja millom: Det er avhengig av umstendi > det skil seg etter umstendi; han er avhengig av hjelp, skal han få dette til > utan hjelp kann han ikkje få til dette; Kor mykje fisk me fær, er avhengig av årstidi > kor mykje fisk me fær, er alt etter årstidi.

7. det kjem an på er ikkje godt. Her kann me skriva det spørst, det skil seg, alt etter. Jfr. vera avhengig ovan.

8. i det vestlege Afrika bør heller vera vest i Afrika. Den stuttaste vegen er som oftast den beste.

9. i det skal vera med same (ikkje med det same). Døme: Han fekk støyt med same han tok i straumgjerdet.

10. Skriv ikkje kvi(for) det?, men kvi(for) då?. Jfr kva då?. Ein kann òg skriva kvi so?.

11. Skriv ikkje i det heile teke, men i det heile. Jfr. i det store og det heile.

12. Skriv ikkje dei fleste, men flestalle. Sume tykkjer at denne regelen er for streng. Dessutan kann ein gjera serskilde samansetjingar som folk flest, elevar flest.

13. i og for seg bør vera i seg sjølv.

14. til dels. Her kann ein ordleggja seg betre. Døme: stykkjom til, noko, i sumt, i mangt.

15. med mindre skal vera minder. Døme: Me må fara utan honom, minder han kjem snart.

16. alltid kjem frå lågtysk. Betre ord er (all)stødt og jamt.

17. Ordlekken -vis bør me ikkje nytta i norsk. i staden for undantaksvis, kann me skriva serhøves' eller i undantak, og avdragsvis kann me skriva i avdrag.

18. Eigefall (genitiv): I norsk brukar me ikkje genitiv-s. Serleg ille læt han etter bundi form inkjekyn eintal, t.d. husets. Me nyttar oftast styreord og samanskrivingar. Ein annan måte er å nytta verb + korleîs, kor, når, kva, kvifor, kven: synet åt Platon og Aristoteles på diktingi > korleîs Platon og Aristoteles såg på diktingi; han såg herjingane åt stormen > han såg kor stormen hadde herja eller han såg kor stormen herja (alt etter som); ved det fyrste dømet kann ein òg skriva han såg herjingane etter stormen.

19. yverflata bør vera yta.

Uviss bolk

1. noverande må vera som no er. Ille er å skriva den noverande stoda; skriv heller stoda no.

2. fleire og mange. fleire er samanlikningsform, og kann ikkje nyttast til grunnform og visa til eit visst tal. Skriv heller mange, nokre, sume, ikkje få.

3. til vika. Alexander Seippel slær ned på dette i meiningi ‘ein gong i vika som kjem’, og vil heller ha atti vika.

4. Ved samanlikning må predikatet samsvara med subjektet i kasus. Difor eg er betre enn du og ikkje eg er betre enn deg; sameleîs det er eg og ikkje det eg meg. Det er då ein skilnad millom han likar meg betre enn deg og han likar meg betre enn du.

5. um enn og um. Kann ein nytta enn slik i norsk? Jfr. kva enn.

6. nordanfrå, attanfrå osb. er gale av di endingi -an tyder i seg sjølv ‘frå’. Det må vera nordantil, attantil osb. Sumtid treng ein ikkje til, som i ovan.

7. anna enn at og anna at. Alt er godt norskt, men ein lettare segjemåte er betre når det høver. Døme: «Eg visste kje anna (enn at) ho var ute.»

8. høyrest ut som er vel ei herming etter sjå ut som. Det må derimot vera det høyrest godt ut (matsetelen) eller det høyrest godt (låtet). Kva med med tydingi ‘det tykkjest å høyra’?

9. forutan er utan på norsk, eller attåt, umfram.

10. att og attende. Det heiter sjå seg attende, men ikkje koma attende; her må det vera koma att. I sms nyttar ein helst atter- og ikkje att-, og i alle fall ikkje attende-. Døme: atterskodande, og ikkje attendeskodande.